Wielu Polaków – czy to w Polsce, czy za granicą – decyduje się na pracę na czarno. europa.jobs zdecydowanie odradza to rozwiązanie. Dlaczego? Tylko pozornie zyskujemy więcej. Czym dokładnie jest praca czarno? Jakie grożą nam konsekwencje przy wyborze tego rodzaju „zatrudnienia”? Tego dowiecie się z naszego artykułu!
Czym jest praca na czarno?
Działalność nierejestrowana, inaczej zwana pracą „na czarno”, to praca wykonywana bez jakiejkolwiek pisemnej umowy między pracodawcą a pracownikiem. Mimo tego, że ta strefa gospodarki tworzy miejsca pracy, które są nisko opłacane i nie powstałyby w formalnej sferze gospodarki, jest niezgodna z prawem oraz narusza prawa pracownika. Dotyczy to nie tylko pracodawców, ale także osób prowadzących działalność na rachunek własny, które nie realizują zobowiązań finansowych wobec państwa.
Rozróżniamy pracę w pełni nierejestrowaną, do której zaliczają się umowy ustne lub niezarejestrowana działalność osób działających na rachunek własny, oraz umowy pisemne bez odprowadzania należnych podatków i składek, a także pracę częściowo nierejestrowaną, do której zalicza się umowa pisemna na kwotę niższą od rzeczywiście wypłacanej, a także nie wykazywanie części przychodów.
Najczęstsze przyczyny pracy nierejestrowanej – pracy na czarno
Najczęstszym powodem, dla którego realna działalność ukrywana jest przed władzami, jest chęć uniknięcia płacenia podatków dochodowych, VAT lub innych oraz składek na ubezpieczenie społeczne. Ponadto często dochodzi do tego unikanie spełniania standardów rynku pracy, takich jak maksymalny czas pracy, płace minimalne czy standardy BHP.
Kiedy mówimy o pracy „na czarno”?
Według polskiej ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy o pracy na czarno można mówić, gdy:
- Pracodawca zatrudnia osoby bez pisemnej umowy
- Pracodawca nie zgłasza osoby zatrudnionej do ubezpieczenia społecznego
- Osoba bezrobotna podejmuje zatrudnienie lub inną działalność zarobkową bez powiadomienia o tym urzędu pracy
- Pracodawca powierza wykonywanie pracy cudzoziemcowi nieposiadającemu zezwolenia na pracę gdy jest ono wymagane, lub powierza pracę na innych warunkach lub stanowisku niż określone w zezwoleniu o pracę.
Praca na czarno a konsekwencje dla pracodawcy
W przypadku wykrycia nierejestrowanej pracy, pracodawca w Polsce jest obarczony odpowiedzialnością karną oraz koniecznością uiszczenia odsetek. Ponadto może być na niego nałożony mandat karny, którego wysokość może wynieść od 1 000 zł do 2 000 zł, lub grzywna w wysokości do 30 000 zł. Jeżeli inspektor pracy powiadomi Zakład Ubezpieczeń Społecznych, pracodawca podlega karze grzywny do 5 000 zł. Pracodawca dostaje również wezwanie do usunięcia wszystkich nieprawidłowości.
Nie są to najwyższe kary w Unii Europejskiej – w Niemczech przepisy są bardziej restrykcyjne. Pracodawca zlecający pracę na czarno może zapłacić karę nawet do 500 000 Euro, a kara za prowadzenie nielegalnej działalności rzemieślniczej to nawet 50 000 Euro. Z kolei w Holandii i Wielkiej Brytanii nie stosuje się tak wysokich kar – za każdą nielegalnie zatrudnioną osobę holenderski pracodawca musi zapłacić do 1 000 Euro, a brytyjski – do 5 000 funtów.
Konsekwencje pracy na czarno dla pracownika
W Polsce, jeżeli osoba bezrobotna podejmując zatrudnienie nie powiadomi o tym powiatowego urzędu pracy w przeciągu siedmiu dni, podlega karze grzywny od 500 zł do 5 000 zł. Jest to jedyny przypadek, w którym wobec pracownika wyciągane są konsekwencje prawne.
Wielka Brytania karze wyłącznie pracodawcę, ale już w Niemczech za pobieranie zasiłków i jednoczesną pracę „na czarno” możliwa jest kara więzienia do pięciu lat. W Holandii na nielegalnie zatrudnionym pracowniku ciąży obowiązek zapłacenia zaległych podatków.
Co zrobić, gdy nie chcesz dłużej pracować „na czarno”?
W przypadku, kiedy masz problemy z uzyskaniem pisemnej umowy, możesz wystąpić do sądu pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy. Możesz również powiadomić Państwową Inspekcję Pracy o sytuacji, w której się znalazłeś – wtedy PIP wystąpi do sądu pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy w Twoim imieniu. Nie musisz martwić się, że twoje dane zostaną ujawnione – pracownicy PIP są nie mogą udzielać informacji o tym, że wykonują kontrolę w następstwie skargi.
Holenderski odpowiednik PIPu to Arbeidinspectie i tam należy składać wszelkie skargi, również po polsku. W Niemczech głównymi instytucjami, w których możesz zgłosić naruszenie prawa są Arbeitsamt (odpowiednik urzędu pracy), Ordnungsamt i Zollamt (urząd celny). Z kolei w Wielkiej Brytanii przyjmowaniem uwag zajmuje się Home Office, HMRC (Her Majesty Revenue & Customs) lub HSE (Health and Safety Executive).
Legalna praca się opłaca
W przypadku pracy niezarejestrowanej pracownik ma możliwość większego zarobku, jednak nie jest on zagwarantowany – istnieje ryzyko, że pracodawca nie wypłaci obiecanego wynagrodzenia. Nie ma szansy na ubezpieczenie chorobowe, rentowe, wypadkowe oraz emerytalne. Nie obowiązuje żaden maksymalny czas pracy, nie można również wykorzystać płatnego urlopu wypoczynkowego czy świadczeń chorobowych. W przypadku braku umowy pracodawca może pozbawić pracy bez podania przyczyny. Jeżeli za granicą dojdzie do wypadku czy śmierci pracownika, wszystkimi kosztami zostanie obciążony poszkodowany i jego rodzina.
W momencie podjęcia pracy legalnej pracownik ma zagwarantowane minimalne wynagrodzenie za swoją pracę oraz składki na ubezpieczenia społeczne. Ponadto nie musi się martwić, że pieniądze nie zostaną wypłacone w terminie – zawsze jest to określone w umowie. Może korzystać z uprawnień, jakie wynikają z kodeksu pracy, a także nie musi się obawiać o przedterminowe wypowiedzenie umowy.
Warto starać się o swoje legalne zatrudnienie!
